Przez tysiące lat mieszkańcy Wysp Marshalla żeglowali po rozległym Pacyfiku nie za pomocą instrumentów, ale z intymną, niemal cielesną znajomością samego morza. Ta starożytna sztuka nawigacji, znana jako pilotowanie fal, opiera się na wyczuwaniu fal, prądów i subtelnych zmian we wzorach fal wydobywających się z wysp i atoli. Umiejętność ta była przekazywana z pokolenia na pokolenie, a obecnie, w obliczu zmian kulturowych i utraty kluczowych posiadaczy wiedzy, przeżywa renesans dzięki nowoczesnym badaniom.
Sztuka odczuwania oceanu
Alson Kelen, doświadczony nawigator z Wysp Marshalla, jest przykładem tej tradycji. Woli pływać w nocy, opierając się na zdolności swojego ciała do interpretowania ruchów oceanu. „Tak nawiguje Marshallese” – mówi. „Nawigują za pomocą brzuchów”. To nie tylko poetyckie; Sterowanie falami wiąże się z głębokim fizycznym połączeniem z morzem, poczuciem wznoszenia się i opadania, bocznymi ruchami fal w celu określenia kierunku i odległości.
Proces ten nie jest intuicyjny. Wymaga rygorystycznego szkolenia, zakończonego testem przeprowadzonym przez przywódców plemiennych, pozwalającym zdobyć tytuł ri meto – człowieka morza. Przez wieki system ten zapewniał, że tylko osoby posiadające sprawdzone umiejętności i wiedzę mogły prowadzić podróże przez setki mil otwartych wód.
Dziedzictwo złamane
W połowie XX wieku tradycja ta uległa destrukcyjnej zmianie. Amerykańskie testy nuklearne na Wyspach Marshalla spowodowały wysiedlenie rdzennej ludności i zagroziły ciągłości praktyk kulturowych. Jednak pomimo tych wstrząsów niewielka grupa nawigatorów, w tym zmarły kapitan Corent Joel, zachowała starożytną sztukę. Joel, jeden z ostatnich powszechnie uznanych ekspertów w dziedzinie tradycyjnej nawigacji, przed śmiercią w 2017 roku przekazał swoją wiedzę młodszym pokoleniom, w tym swojemu kuzynowi Alsonowi Kelenowi.
Przetrwanie pilotażu fal w tym okresie podkreśla jego odporność kulturową. Praktyka ta nie była tylko środkiem transportu; był głęboko powiązany z tożsamością Marshalla, kosmologią i strukturą społeczną.
Współczesne badania i odrodzenie kulturowe
Obecnie pojawiło się nowe zainteresowanie zachowaniem tej wiedzy, napędzane zarówno przez społeczności tubylcze, jak i badaczy międzynarodowych. Na początku sierpnia zespół składający się z marynarzy i naukowców z Marshalla wyruszył w dwudniowy rejs w celu zbadania procesów poznawczych leżących u podstaw nawigacji.
Projektem kieruje Maria Ahmad, doktorantka neurologii poznawczej na University College London. Po kilku latach mieszkania na Wyspach Marshalla uświadomiła sobie potrzebę dokumentowania i ochrony tej wyjątkowej umiejętności. „Chcę przyczynić się do zachowania tego dziedzictwa” – powiedziała.
Badania skupiają się na zrozumieniu, w jaki sposób nawigatorzy przetwarzają informacje zmysłowe – w jaki sposób przekładają subtelne ruchy oceanu na precyzyjną percepcję przestrzenną. Wyniki mogą mieć szersze implikacje dla nauk kognitywnych, oferując wgląd w ludzkie rozumowanie przestrzenne i zdolność mózgu do integrowania złożonych danych sensorycznych.
Przyszłość żeglugi oceanicznej
Odrodzenie pilotowania fal nie polega tylko na zachowaniu przeszłości; dostosowuje go do przyszłości. Ponieważ zmiany klimatyczne zmieniają prądy oceaniczne i warunki pogodowe, tradycyjna wiedza marshalskich nawigatorów może stać się coraz cenniejsza. Ich umiejętność odczytywania subtelnych zmian w morzu może zapewnić wyjątkową przewagę w nawigacji w szybko zmieniającym się środowisku.
Projekt, kierowany przez Marię Ahmad, stanowi krok w kierunku połączenia tradycyjnej wiedzy z nowoczesną nauką, zapewniając, że sztuka nawigacji nie tylko przetrwa, ale rozkwitnie w XXI wieku. Kulturowe i naukowe implikacje tej pracy są głębokie i pokazują, że najstarsze formy nawigacji wciąż zawierają wnioski na przyszłość.
