Sto lat temu historyk Henry Adams ze smutkiem zauważył, że jego elitarne wykształcenie nie przygotowało go na szybko uprzemysłowiony świat początku XX wieku. Poczuł się zagubiony w morzu zmian technologicznych, źle wyposażony w studia klasyczne i religijne, które otrzymał. Krytyka Adamsa, napisana prawie 120 lat temu, dziś wydaje się niepokojąco aktualna.
Krajobraz edukacyjny ulega obecnie przemianom nie tylko pod wpływem rewolucyjnych technologii, takich jak sztuczna inteligencja, ale także konfliktów ideologicznych w Stanach Zjednoczonych. Rząd federalny jednocześnie obcina fundusze dla uniwersytetów, żądając jednocześnie większej kontroli nad programem nauczania i rekrutacją. Tworzy to toksyczną atmosferę, w której tradycyjne zakłady mają trudności z przystosowaniem się do potrzeb szybko zmieniającego się świata. Jednak zamiast całkowicie zniknąć, edukacja znajduje nowe sposoby na coraz bardziej złożonym terytorium tradycyjnej akademii.
Rozważmy przypadek Karen Attiah, doświadczonej dziennikarki i profesor stosunków międzynarodowych, która do tego roku wykładała na Uniwersytecie Columbia. W 2024 r. została nieoczekiwanie zwolniona przez Columbia i The Washington Post z powodu postów w mediach społecznościowych krytykujących rasizm i działaczy prawicowych. Zamiast porzucić nauczanie, Attiah zmieniła kierunek, przekształcając odwołany kurs w Columbii w „Letnią Szkołę Ruchu Oporu” otwartą dla każdego, kto chciał opłacić czesne. Odzew był piorunujący: w ciągu 48 godzin zapisało się 500 uczniów, a lista oczekujących była znacznie dłuższa. Tej jesieni Attiah prowadzi obecnie dwa kursy, co stanowi dowód na to, że zapotrzebowanie na edukację kwitnie poza ustalonymi systemami.
Podejście Attiaha, choć niezwykłe, odzwierciedla tych nauczycieli, którzy od dawna starali się zdemokratyzować wiedzę. Jej zajęcia przypominają powrót do podstaw, przypominający wykłady uniwersyteckie sprzed kilkudziesięciu lat.
Abigail Thorne, filozofka popularnego kanału YouTube Philosophy Tube, ucieleśnia tego ducha. Jej filmy – pełne dowcipnych scenariuszy, kostiumów i kreatywnych efektów – przekazują złożone koncepcje filozoficzne w zabawny i przystępny sposób. Podobnie jak Attiah, Thorne stara się udostępnić naukę każdemu, kwestionując autorytety bez ograniczeń akademickich.
Ci wykładowcy podążają śladami Stanleya Halla, kulturoznawcy, który w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku kwestionował granice akademii. Uważał, że edukacja powinna uwolnić się od zamkniętych instytucji i komunikować się bezpośrednio ze społeczeństwem. W swoim dokumencie BBC „It’s Not Very Racist, Mum” zajął się uprzedzeniami w medialnym przedstawianiu czarnych imigrantów – co było pionierskim podejściem jak na tamte czasy.
Tendencja ta wykracza poza indywidualne wysiłki. Hakira i makerspaces – centra społeczności poświęcone praktycznemu nauczaniu nauk ścisłych i inżynierii – prosperują na całym świecie. W tych przestrzeniach oferowane są różnorodne kursy, od elektroniki, przez druk 3D, po spawanie i nie tylko. Są skierowane do tych, którzy zamiast tradycyjnych wykładów pragną interaktywnej wiedzy stosowanej.
Jak Adams ostrzegał ponad sto lat temu, edukacja musi przewidywać przyszłość, wyposażając nas w niezbędne umiejętności i zrozumienie tego, co nas czeka. W tym szybko zmieniającym się świecie wolność akademicka może znaleźć swój najprawdziwszy wyraz poza tradycyjnymi instytucjami. Kryzys, przed którym stoją uniwersytety, jest niezaprzeczalny, ale podstawowa misja edukacji – odkrywanie, rozumienie i wzmacnianie – wydaje się być w stanie przetrwać, ewoluując dzięki innowacyjnym podejściu, takim jak Letnia Szkoła Oporu Attiaha i wciągające wykłady Thorne’a na YouTube.
Podążając tymi alternatywnymi ścieżkami, być może nie będziemy świadkami końca edukacji, ale raczej śmiałego spojrzenia na nią na nowo na miarę XXI wieku. Przyszłość uczenia się może leżeć poza szanowanymi salami akademii, w dynamicznych przestrzeniach, w których zainteresowania intelektualne kwitną bez barier instytucjonalnych.
