Een nieuwe documentaire, ‘Fiddler on the Moon: Judaism in Space’, onderzoekt een provocerende vraag: hoe zal een van ‘s werelds oudste religies evolueren naarmate de mensheid haar bereik buiten de aarde uitbreidt? De film onderzoekt de praktische en filosofische uitdagingen van het handhaven van de Joodse naleving in omgevingen waar fundamentele principes – tijdwaarneming gebaseerd op zonsondergangen en maancycli – verouderd raken.
Het kerndilemma: traditie in een nieuwe grens
De documentaire belicht de spanning tussen diepgewortelde religieuze praktijken en de realiteit van de ruimtevaart. Joodse feestdagen, beheerst door zonsondergang en de maankalender, zorgen voor onmiddellijke logistieke problemen in een baan om de aarde (dagelijks ervaren ze zestien zonsopgangen) of op hemellichamen zoals Mars (met een dag die 40 minuten langer duurt). Dit is geen hypothetische toekomst; De film is gebaseerd op de ervaring van de Israëlische astronaut Ilan Ramon, die vóór zijn tragische dood bij de Columbia-ramp in 2003 een rabbijn raadpleegde over het vieren van de Shabbat in de ruimte. De oplossing: volg de missiecontroletijd in Houston.
Dit dilemma is niet nieuw. De film verbindt het met historische precedenten, zoals Joodse soldaten in de Tweede Wereldoorlog nabij de Noordpool, die de tijd van Anchorage, Alaska, volgden om de sabbat te vieren. Het onderliggende thema is duidelijk: Het jodendom heeft zich, net als elk blijvend geloof, altijd aangepast aan veranderende omstandigheden.
Wetenschap, geloof en de verenigende kracht van rituelen
De filmmakers benadrukken dat religie en wetenschap geen tegengestelde krachten zijn. Astrofysicus Neil deGrasse Tyson merkt op dat religieuze tradities, of het nu gaat om joodse vieringen of islamitische gebeden, een verenigend sociaal ritme creëren. Zijn punt is duidelijk: als collectieve praktijk er op aarde toe doet, waarom zou je deze dan in de ruimte achterlaten?
De documentaire wijst ook op de lange geschiedenis van aanpassing van het Joodse volk onder druk. Van vervolging tot ballingschap: de gemeenschap heeft herhaaldelijk te maken gehad met existentiële bedreigingen. Deze geschiedenis, zo stelt de film, bereidt hen op unieke wijze voor op de uitdagingen van buitenaards leven. Zoals rabbijn Ben-Tzion Spitz stelt: Joden hebben ‘een genie in het aanpassen onder de zwaarste omstandigheden’.
Vooruitkijken: de opkomst van gemeenschappen buiten de wereld
Met een hernieuwd momentum in de richting van kolonisatie van de maan en Mars worden deze vragen urgent. De Chanoeka-viering van astronaut Jessica Meir op het Internationale Ruimtestation (ISS) en haar aanstaande Artemis 2-missie onderstrepen de behoefte aan praktische oplossingen. De film suggereert dat het model van de Israëlische kibboetsen – gemeenschappelijke, zelfvoorzienende nederzettingen geboren uit historische noodzaak – een raamwerk zou kunnen bieden voor het vestigen van religieuze gemeenschappen in de ruimte.
“Als je de ruimte in gaat, wil je zoveel mogelijk dingen delen… Kibboetsen zullen belangrijk zijn om te leren hoe je dat moet doen.” – Kelly Weinsersmith, co-auteur van ‘A City on Mars’.
Een geschiedenis van veerkracht: de unieke positie van het Joodse volk
‘Fiddler on the Moon’ gaat de donkere hoofdstukken van de Joodse geschiedenis niet uit de weg en benadrukt de eeuwen van vervolging die tot massamigraties hebben geleid. De film omschrijft dit als een paradox: een volk dat wordt gedefinieerd door ontheemding kan bij uitstek geschikt zijn om nieuwe werelden te koloniseren.
De documentaire ging in première op het Boca International Jewish Film Festival en kreeg sindsdien lovende kritieken. Het vindt weerklank buiten de Joodse gemeenschappen en leidt tot gesprekken op zowel wetenschaps- als geloofsfestivals. Uiteindelijk suggereert ‘Fiddler on the Moon’ dat de toekomst van het jodendom in de ruimte niet alleen gaat over het aanpassen van religieuze wetten; het gaat over het voortzetten van een traditie van veerkracht die het Joodse volk al millennia lang definieert.
