Recent genetisch onderzoek heeft ons begrip van hoe huiskatten (‘Felis catus’) naast mensen kwamen te leven, dramatisch veranderd. In tegenstelling tot eerdere aannames werden katten niet zo vroeg gedomesticeerd als ooit werd gedacht, en volgde hun verspreiding over de hele wereld een veel latere tijdlijn dan eerder werd gedacht. Uit het onderzoek blijkt dat katten hun oorsprong vinden in Noord-Afrika en zich de afgelopen 2000 jaar naar Europa en Oost-Azië hebben verspreid, in plaats van al in 9600 voor Christus in Europa te zijn geïntroduceerd.
De reis van de Afrikaanse wilde kat naar Europa
Een team onder leiding van Claudio Ottoni van de Universiteit van Rome Tor Vergata analyseerde meer dan 225 oude kattenspecimens uit archeologische vindplaatsen in Europa en Turkije. Door het verkrijgen van zeventig oude genomen konden ze de komst van genetisch identificeerbare Afrikaanse wilde katten (‘Felis lybica lybica’) tot in de tweede eeuw na Christus naar Europa traceren, met name in Sardinië, Italië. Voordien werden alle Europese katachtige resten geïdentificeerd als Europese wilde katten (“Felis silvestris”). Dit betekent dat de domesticatie van katten in Europa een veel recenter proces was dan eerder werd aangenomen.
Het onderzoek suggereert dat mediterrane beschavingen een belangrijke rol hebben gespeeld bij de verspreiding van Afrikaanse wilde katten, waarbij ten minste twee verschillende populaties betrokken waren. De ene groep vestigde zich op Sardinië en werd de genetische basis voor de moderne Sardijnse wilde katten, terwijl de andere uiteindelijk aanleiding gaf tot moderne huiskatten. Ottoni merkt op dat het aanpassingsvermogen van de kat aan de menselijke omgeving de sleutel tot zijn succes was:
“Aan het begin van het domesticatieproces waren katten waarschijnlijk heel goed in het aanpassen aan de menselijke omgeving… hun ecologische plasticiteit maakte hen zeer succesvol.”
De zijderoute en katten in Oost-Azië
Ondertussen ontvouwde zich in Oost-Azië een apart maar even intrigerend verhaal. Een studie door Shu-Jin Luo van de Universiteit van Peking onderzocht de overblijfselen van katten in China gedurende meer dan 5000 jaar. Verrassend genoeg waren de eerste katten die nauw met de mens verbonden waren helemaal geen huiskatten, maar luipaardkatten (‘Prionailurus bengalensis’), een kleine wilde kat afkomstig uit de regio. Deze katten leefden ruim 3500 jaar naast mensen, waarschijnlijk aangetrokken door knaagdieren, maar nooit echt gedomesticeerd.
Echte huiskatten arriveerden pas ongeveer 1300 jaar geleden in China, tijdens de Tang-dynastie. Genetisch bewijs brengt deze katten duidelijk in verband met populaties uit het Midden-Oosten en Centraal-Azië, die door handelaren langs de Zijderoute zijn meegebracht. Ondanks een lange commensale relatie slaagden luipaardkatten er uiteindelijk niet in om gedomesticeerd te worden en trokken ze zich terug in hun natuurlijke habitat.
Luo’s antwoord op veelgestelde vragen over het houden van luipaardkatten als huisdier is bot:
“Onze voorouders hebben het ruim 3000 jaar geprobeerd, en ze faalden.”
Waarom dit belangrijk is
Deze bevindingen onderstrepen dat domesticatie niet altijd een eenvoudig proces is. Het succes van huiskatten was niet onvermijdelijk; het hing af van specifieke genetische afstammingslijnen, omgevingsomstandigheden en menselijke interacties. De contrasterende ervaringen van Afrikaanse wilde katten en luipaardkatten benadrukken hoe verschillende soorten reageren op de druk van domesticatie. Dit onderzoek benadrukt ook dat de tijdlijnen van domesticatie dramatisch kunnen worden veranderd door nieuw genetisch bewijs, waardoor lang gekoesterde aannames over mens-dierrelaties ter discussie worden gesteld.
Concluderend kan worden gesteld dat het oorsprongsverhaal van huiskatten veel genuanceerder is dan eerder werd aangenomen. Genetische analyse onthult een relatief recente verspreiding van Noord-Afrika naar Europa en Oost-Azië, gevormd door handelsroutes, ecologische aanpassing en het uiteindelijke onvermogen van andere soorten om volledig in menselijke samenlevingen te integreren.
