Het Omo-Turkana-bekken in Afrika – dat zich uitstrekt over delen van Kenia en Ethiopië – wordt al lang erkend als een van ‘s werelds meest cruciale regio’s voor het begrijpen van de menselijke evolutie. Tientallen jaren van intensief onderzoek hebben een schat aan fossielen van mensachtigen opgeleverd, maar de gefragmenteerde aard van deze ontdekkingen heeft een compleet beeld van het vroege leven van mensachtigen belemmerd. Nu consolideert een nieuwe studie gegevens uit 117 publicaties uit de periode 1967-2022, wat de meest uitgebreide catalogus tot nu toe oplevert van mensachtige fossielen uit deze regio.
Een derde van het aantal mensachtigen in Afrika
Het Omo-Turkana-bekken bevat ongeveer een derde van alle fossielen van mensachtigen die in Afrika zijn ontdekt en dateren van 7 tot 0,78 miljoen jaar geleden. Onderzoekers hebben in totaal 1.231 mensachtige exemplaren teruggevonden, die 658 individuen vertegenwoordigen in de westelijke, oostelijke en noordelijke delen van het stroomgebied. De studie benadrukt dat eerdere inventarisaties beperkt van omvang waren en zich concentreerden op specifieke locaties of anatomische regio’s. Het huidige werk probeert alle beschikbare gegevens te integreren om bredere patronen in de evolutie en co-existentie van mensachtigen te onthullen.
Ongelijke verdeling en fragmentarische overblijfselen
Uit de analyse blijkt een ongelijke verdeling van fossielen: 47% werd gevonden in het oosten, 30% in het westen en 23% in het noorden. De meeste individuen (80%) worden vertegenwoordigd door enkele exemplaren, met weinig complete skeletten. De meest voorkomende vondsten zijn tanden (687 geïsoleerde tanden of fragmenten), gevolgd door craniale (175) en mandibulaire (116) fragmenten, en postcraniale elementen (253).
Het behoud varieert ook per regio, waarbij de oeveromgevingen in het oosten completere overblijfselen opleveren dan de fluviatiele afzettingen in het noorden. Dit wordt toegeschreven aan verschillen in bewaaromstandigheden in de loop van de tijd.
Coëxistentie van mensachtigen en soortdynamiek
Gedurende de onderzochte periode van 4,2 tot 1,5 miljoen jaar was het bekken gastheer van een opeenvolging van vroege mensachtigen. Australopithecus anamensis was aanwezig in eerdere sedimenten (ongeveer 4 miljoen jaar geleden), gevolgd door Kenyanthropus platyops, en later werden Homo -soorten overvloediger.
Een belangrijke bevinding is de goed vertegenwoordigde aanwezigheid van vroege Homo – waaronder Homo rudolfensis, Homo ergaster, Homo habilis en vroege Homo erectus – tussen 2,7 en 2 miljoen jaar geleden, waarbij minstens 45 individuen zijn geïdentificeerd. Het geslacht Paranthropus bestond 1,5 miljoen jaar naast Homo en overtrof Homo doorgaans met twee tegen één, behalve in bepaalde regio’s waar Homo dominant was.
Onvolledige gegevens en toekomstige ontdekkingen
De studie merkt op dat slechts 70% van de fossielen is toegewezen aan een soortniveau, en dat veel exemplaren nog steeds slecht zijn beschreven. Aanhoudend veldwerk door talrijke internationale teams blijft nieuwe fossielen opgraven en bestaande classificaties verfijnen met behulp van geavanceerde methoden zoals beeldvorming, tandheelkundige morfologieanalyse en geometrische morfometrie.
Het fossielenbestand van het Omo-Turkana Basin biedt een bijna ononderbroken periode van 2,7 miljoen jaar van mensachtige evolutie, met slechts twee hiaten van in totaal 500.000 jaar. Dit record biedt een unieke kans om de dynamiek van het vroege leven van mensachtigen, het naast elkaar bestaan van soorten en het evolutionaire traject dat naar de moderne mens leidt, te begrijpen.
Toekomstig onderzoek belooft verdere verfijningen van het fossielenbestand, omdat voortdurende ontdekkingen en geavanceerde analytische technieken nieuwe inzichten blijven onthullen in de rijke geschiedenis van mensachtigen in deze vitale regio.
